به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «ریشه‌یابی ۱۵۰۰ جانام کهن» نوشته مرتضی مؤمن زاده با موضوع ریشه و معنا یابی نام‌جایهای کهن ایران و سرزمین‌های اطراف، به‌تازگی توسط انتشارات روزنه منتشر و راهی بازار نشر شده است.
تألیف این‌کتاب حاصل ۴۰ سال فعالیت تخصصی نگارنده است. مرتضی مؤمن‌زاده، عمرش را برای شناختن آنچه در عمق زمین است، سپری کرده. متولد ۱۳۲۰ در ساوه است و در دارالفنون تهران درس خوانده، در سال ۱۳۴۶ در سازمان زمین‌شناسی مشغول کار شده و در سال ۱۳۵۵ (۱۹۷۶ میلادی) از دانشگاه هایدلبرگ آلمان دکتری معدن‌شناسی خود را با درجه ممتاز گرفته است. زمین و معدن برای او، راهی به شناختن است و بیش از چهل سال بسیاری از گوشه‌های ایران را که حتی قابل سکونت نیست، با پای پیاده طی کرده؛ و نتیجه آن کتاب حاضر است که در بیش از ششصد صفحه به فارسی زبانان، فارسی دوستان و فارسی شناسان تقدیم شده است.
قصه‌ای برای شناختن
نام و نام‌گذاری پدیده جالبی است، تولیدی از آدمی‌زاد که همه چیزهای ناشناخته را شناخته شده، نکره را معرفه و غریبه را به آشنا تبدیل می‌کند. چیزهای تکراری وقتی به نامی نامیده می‌شوند، شخصیت و هویت پیدا می‌کنند و به چیزی دوست داشتنی و خاص و مهم تبدیل می‌شوند.هر قدر زندگی و رابطه‌اش با آدمی‌زاد طولانی‌تر باشد، نام‌ها در آن معنای عمیق‌تری پیدا می‌کنند، و البته قصه‌هایی درباره آنها گفته می‌شود. نام هر چیز یک رشته روایت به دنبال خود می‌آورد که دهان به دهان نقل می‌شود و تداعی مختلف پیدا می‌کند، و به همین دلیل باقی می‌ماند. یک درخت چنار مثل هزاران درخت چنار کهن‌سال دیگر، می‌شود درخت چنار مقابل امامزاده صالح؛ و با اینکه سال‌هاست جایش خالی است و چنارهای کهن دیگری در شمیران هستند، هنوز زنان و مردانی روایت آن درخت قدیمی از میان رفته را زنده می‌کنند.
یک کوه، رود، دریا، جزیره و راه می‌شود البرز، زاینده‌رود، خلیج فارس، کیش، راه ابریشم…. جز آخری، همه عارضه‌های طبیعی و جغرافیایی‌اند که انسان با آنها روبه‌رو شده و کم‌کم آنها را شناخته و با آنها اُنس گرفته و کنارشان بساط حیات خود را گسترده؛ اما آخری راهی است که آدمی‌زاد ساخته و از آنجا که موجودی اجتماعی است، راه ارتباطی هم رفته‌رفته به اندازه عارضه‌های طبیعی کوه و رود برایش حیاتی و مهم شده؛ و البته که این نام را به فرزندانش و آنها به فرزندانشان یاد داده‌اند و قصه‌ها را روایت کرده‌اند تا آنها هم با آن انس بگیرند و لاجرم زندگی در آن را بشناسند و دوستش داشته باشند. حتی می‌شود گفت مفهوم وطن این‌طور شکل می‌گیرد و عمیق می‌شود.
جست‌وجو برای آب و نام و زندگی
نام‌ها و نام‌گذاری‌ها با شکل‌های مختلف حیات مرتبط اند، در سرزمین خشکی مثل فلات ایران نام‌ها بیشتر از همه با آب‌ها و چشمه‌ها و کوه‌ها ارتباط دارند، و بعد با کاریز و قنات‌هایی که آدمی‌زاد آنها را مثل راه در سراسر اقلیم خشک کشید و گوهر آب را پنهان از چشم خورشید سوزان در دل زمین تا دوردست‌ها برد و زمین‌های کویری را آباد کرد و امکان حیات خود و گیاه و حیوان را در آن فراهم کرد.
این بازی حیاتی آب، انسان را با معنای جست‌وجو در درون آشنا کرد، و البته که در جست‌وجوی درون سنگ‌ها و کوه‌ها و دریاها به طلا و نقره و سنگ و فلز قیمتی و مروارید و مرجان دست پیدا کرد؛ اما از آن مهم‌تر به شناختی عمیق‌تر از خود و جهان دست یافت.
در فصل اول نگارنده به بیان کلیات پرداخته و توضیح زبان شناسانه‌ای درباره ریشه‌ها و معنی جانام‌ها، حرف‌های منسوخ شده و حرف‌هایی که ممکن است جای هم بنشینند، گویش‌ها و املای جانام‌ها، پیدایش انسان و تاریخ خط‌ها و زبان‌ها در سرزمین‌های فارسی زبان و اطراف آنها – مثل سومری و اکدی و آشوری و بابلی و آرامی و ایلامی و مصری قدیم و سانسکریت و فینیقی و اوستایی و پارتی و… - را آورده است. در فصل دوم به موضوع اصلی پرداخته و پس از دسته‌بندی جانام‌ها به ۴۴ گروه به تفکیک به شرح نام و ریشه‌یابی آنها پرداخته است. چیزی که استفاده از این کتاب را برای علاقه‌مندان و اهل فن شیرین‌تر و آسان‌تر می‌کند، جدول دقیق و توضیح تکمیلی مفصل او برای هر یک از جانام‌هاست. هشتاد و شش درصد (یعنی حدود ۱۳۰۰ جانام از کل ۱۵۰۰ جانام ذکر شده) در سرزمین فعلی ایران امروز و چهارده درصد (حدود ۲۰۰ جانام دیگر) در ۴۴ کشور و سرزمین دیگرند.
این کتاب پژوهشی است که با روش جغرافیایی در ریشه‌شناسی جانام‌ها صورت گرفته و نتیجه چند بُعدی دارد که می‌تواند در باستان‌شناسی معدن و ذوب فلز، ریشه‌یابی نام مکان‌ها، زبان‌شناسی و کیش‌شناسی و تاریخ دین‌های مختلف کاربرد داشته باشد.
این‌کتاب با شمارگان هزار نسخه و قیمت ۹۵۰ هزار تومان منتشر شده است.
نظر شما